PARYŻ – Emil Zola

Émile Édouard Charles Antoine Zola, francuski pisarz, przedstawiciel naturalizmu urodził się w 1840 roku w Paryżu, a zmarł  w roku 1902 na skutek zatrucia tlenkiem węgla. Okoliczności jego śmierci do dziś budzą poważne wątpliwości. Choć oficjalnie uznano zgon pisarza za nieszczęśliwy wypadek z powodu wadliwej konstrukcji piecyka, istniały poważne przesłanki, że mogło być to morderstwo na tle politycznym. Od najmłodszych lat fascynował się literaturą romantyczną, przede wszystkim dramatami Wiktora Hugo. Podejmując się pracy literackiej, próbował początkowo swoich sił w dramacie, pisząc Teresę Raquin i Spadkobierców pana Rabourdin. Utwory te nie zyskały jednak uznania odbiorców.

Państwowy Instytut Wydawniczy rok 1963

stron 528

Ta powieść to wielka klasyka, i myślę że warto ją przeczytać. Polecam ją zatem każdemu, kto chociaż trochę zainteresowany jest historią, w tym przypadku historią Francji. Z pewnością nie jest to książka lekka, łatwa i przyjemna, ale myślę, że niejednego czytelnika skłoni do refleksji.

Paryż  to dramat historyczny, powieść z cyklu Trzy miasta, wydana w 1897, stanowiąca ostatni tom trylogii i zarazem finał refleksji autora na temat religii, jej relacji z nauką i jej miejsca w społeczeństwie przełomu XIX i XX wieku.

Piotr Froment, młody ksiądz traci wiarę w kościół, postanawia poświęcić swoje życie działalności dobroczynnej. Z tego powodu wielokrotnie odwiedza dzielnice nędzy w Paryżu, z przerażeniem odkrywając rozmiary tego zjawiska w bogatym mieście i w rozwijającym się technicznie społeczeństwie. Wkrótce później Piotr przypadkiem odnajduje swojego brata Wilhelma, z którym stracił wiele lat wcześniej wszelki kontakt. Zamieszkuje razem z nim; obserwując ateistyczną, a zarazem pełną radości życia postawę brata, ostatecznie traci złudzenia co do roli religii. Dowiaduje się również, że Wilhelm, chemik z wykształcenia, aby sprzeciwić się wzrastającym społecznym nierównościom, został anarchistą i w swoim mieszkaniu przygotowuje bomby na potrzeby ataków na polityków i bogaczy. Któregoś dnia miastem wstrząsa zamach, którego dokonuje zdesperowany i doprowadzony do ostateczności Salvatm były robotnik, który w akcie protestu przeciw swojej sytuacji przystał do anarchistów i spowodował eksplozję u wrót pałacu jednego z najbogatszych mieszkańców miasta. Zamach ten nie przyniósł jednak spodziewanych konsekwencji, ale w zginęła w nim przechodząca obok dziewczynka. Na znak solidarności z anarchistami Wilhelm Froment – brat Piotra, postanawia wykonać z dawna planowany zamach na bazylikę Sacre-Coeur, w dniu wielkich uroczystości kościelnych. Piotr natomiast zakochuje się w wychowanicy brata – Marii. Czy Wilhelm dopełni swojego zamiaru, czy z niego zrezygnuje? Czy Piotr i Wilhelm odnajdują równowagę ducha, zrywając ostatecznie zarówno z religią, jak i z anarchizmem?, kierując się odtąd optymizmem, wiarą w postęp technologiczny i społeczny oraz pełnym racjonalizmem? Czy związek Piotra i Marii skończy się małżeństwem?

Pomysł napisania tej książki powstał jesienią 1892, w trakcie wyjazdu Emila Zoli do Lourdes i zbierania materiałów do powieści.

Jest to lektura, która stanowi swoiste odniesienie się autora do krytyki religii katolickiej, przedstawiając ją jako przebrzmiałą i nieczułą na współczesne problemy społeczne. Zamiast niej autor proponuje własny światopogląd, oparty na wierze w siłę postępu techniki we wszystkich dziedzinach życia ludzkiego, racjonalizmu i życiowego optymizmu. Zola wstrząsająco opisuje paryską biedę, dzielnice robotników i ludzi pozbawionych pracy, oraz tych którym choroba uniemożliwia podjęcie pracy.  Przedstawia silny kontrast położenia najbiedniejszych z działalnością polityków, Kościoła oraz najbogatszych warstw społecznych Francji, podkreślając równocześnie nieskuteczność strategii zamachowej proponowanej przez anarchistów.

Moim zdaniem ważnym motywem utworu jest literacka kontrowersja dotycząca bezsensowności śmierci za swoje przekonania oraz swoista parodia fascynacji momentem wymierzania kary śmierci, którą wyraża scena egzekucji na gilotynie.

Autor drobiazgowo wręcz opisuje wszystkie zdarzenia, i tak na przykładzie ucieczki zamachowca przed policją i strach w obliczu śmierci rzuca się w oczy z wizja bohatera oddającego życie za idee. Również przebieg zamachu bombowego nie ma cech czynu bohaterskiego, autor podkreśla jego bezskuteczność oraz bezsensowną śmierć przypadkowej, niewinnej ofiary, chociaż zaznacza również motywację samego zamachowca, którego jakby usprawiedliwia.

Obok głównego wątku Piotra i Wilhelma autor rozwija wątek parlamentarny, ukazując przetasowania rządowe będące rezultatem zamachów anarchistycznych oraz niewielkie rezultaty społeczne toczonych politycznych debat, kolejnych upadków gabinetów i powoływania nowych rządów.

Ale na tle tych politycznych i anarchistycznych poczynań pięknie ukazuje miłość dwojga ludzi. Optymistycznie przedstawia bardzo mocno związanych z sobą członków rodziny, w której na pierwszym miejscu jest miłość rodzinna.

Paryż przedstawiony przez autora to z jednej strony ogrom biedy, chorób, nędzy życia w ekstremalnych warunkach a z drugiej strony przepych bogactwa, i ludzie żyjący intrygami, skandalami i wzajemnym upokarzaniem się. Jest jeszcze Kościół, pyszny, bezwzględny wobec potrzebujących, fałszywy i egoistyczny nie mający nic wspólnego z boskim miłosierdziem.

Ta powieść to z całą pewnością wielka klasyka, którą polecam do przeczytania każdemu. Nie jest to lektura lekka, łatwa i przyjemna ale jeżeli ktoś chociaż odrobinę interesuje się historią, w tym przypadku historią Francji to powinien ją przeczytać.